Văn Miếu Xích Đằng Niềm Tự Hào Của Người Hưng Yên

Văn miếu Xích Đằng hay còn gọi là Văn miếu Hưng Yên là một di tích quan trọng trong quần thể di tích Phố Hiến. Văn miếu Xích Đằng là văn miếu thuộc hàng tỉnh, được xây dựng vào khoảng năm 1701, hiện tại thuộc địa phận thôn Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.

Văn miếu thờ Khổng Tử người sáng lập đạo Nho và thờ Vạn thế sư biểu Chu Văn An – nhà sư phạm tài năng đức độ thời Trần.

Xưa kia, Văn Miếu là nơi tổ chức các cuộc thi Hương và sát hạch thí sinh đi dự kì thi Hương. Vào mỗi dịp xuân thu nhị kỳ, nơi đây còn tổ chức tế lễ. Chủ tế là các quan đầu tỉnh cùng chức sắc, nho sinh. Nơi đây cũng thường xuyên tổ chức các cuộc thi bình văn, thơ của nho sĩ yêu nước.

Văn miếu Xích Đằng có tên như vậy vì được xây dựng trên đất làng Xích Đằng, xưa kia là văn miếu của trấn Sơn Nam căn cứ vào khánh, chuông còn lại ở văn miếu.

Hệ thống quần thể di tích Văn miếu Xích Đằng đã được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích lịch sử năm 1992.

Đôi nét về Văn Miếu Xích Đằng

Nằm kế bên dòng sông Hồng được phù sa bồi đắp thuộc thôn Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên. Văn miếu Xích Đằng hay Văn miếu Sơn Nam là một trong số các Văn thánh miếu nổi tiếng tại Việt Nam, đồng thời là di tích lịch sử quan trọng của nơi đây.

Lối kiến trúc hình chữ “Tam” độc đáo, bên trong lưu giữ nhiều hiện vật và bia đá quý giá. Địa điểm này luôn là lựa chọn hàng đầu cho chuyến hành trình khám phá thành phố.

Từ cầu Yên Lệnh nằm trên Quốc lộ 38 bạn đã có thể thấy bóng dáng Văn miếu Xích Đằng từ xa với điểm nổi bật nhất là 2 cây gạo cổ thụ trồng ngay trước cổng. Vẻ đẹp cổ kính mà đầy cuốn hút bao năm vẫn vẹn nguyên nơi đây.

Lịch sử

Xây dựng từ cuối thời Lê – thế kỷ 17 (khoảng năm 1701) và được trùng tu, tôn tạo lớn vào năm Minh Mạng thứ 20 (Kỉ Hợi – 1839) trên nền của ngôi chùa cổ Nguyệt Đường, xã Nhân Dục, tổng An Tảo, huyện Kim Động xưa, nay là phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.

Dấu tích còn lại đến ngày nay là 2 tháp đá: Phương Trượng tháp và Tịnh Mãn tháp. Hiện tại Văn miếu đang thờ Khổng Tử, người được suy tôn là “Vạn thế sư biểu”, và các chư hiền của Nho gia.

Cùng thờ với Khổng Tử là Chu Văn An, người thầy giáo, người hiệu trưởng đầu tiên của Trường Quốc Tử Giám. Trước cách mạng tháng Tám năm 1945, Văn miếu Xích Đằng là cơ sở hoạt động bí mật của Trung ương, xứ ủy Bắc kỳ, tỉnh ủy Hưng Yên.

Năm 1992, Văn miếu Hưng Yên được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử.

Kiến trúc Văn miếu Xích Đằng

Khuôn viên văn miếu trải rộng gần 6ha, phía trước là đầm Vạc, bên cạnh phía tây là hồ Văn. Toàn cảnh các hạng mục công trình được bố trí đồng bộ và liền mạch. Mặt tiền văn miếu Xích Đằng quay hướng Nam, có 2 cây gạo cổ thụ hàng trăm năm tuổi, vươn cao sừng sững.

Cổng Tam quan hay còn gọi Nghi môn văn miếu Xích Đằng, được xây dựng đồ sộ theo lối kiến trúc chồng diêm, hai tầng tám mái có lầu gác.

Hai bên tam quan có hai bục loa, dùng để xướng danh sĩ tử và thông báo những quy định trong các kỳ thi trước đây.

Phía trong là khoảng sân rộng, giữa sân là đường thập đạo, hai bên có lầu chuông và lầu khánh cùng 2 dãy tả vu, hữu vu.

Hai dãy nhà này hiện được dùng để trưng bày các hình ảnh, hiện vật liên quan đến giáo dục và các di tích lịch sử của tỉnh Hưng Yên.

Khu nội tự văn miếu Xích Đằng được xây kiểu chữ Tam, gồm: tiền tế, trung từ và hậu cung, kiến trúc giống nhau theo kiểu vì kèo trụ trốn. Hệ thống mái theo kiểu “trùng thiềm địa ốc”. Nội thất tỏa sáng với hệ thống các đại tự, câu đối, cửa võng và các cột kèo sơn son thếp vàng.

Thiết kế cổ Văn Miếu Xích Đằng 

Toàn bộ khuôn viên của khu Văn miếu này có diện tích là 6.000m2, trong đó được chia thành: cổng Tam Quan, khu chính, khu tháp thờ, lầu khánh, lầu chuông và 2 dải vũ.

Nổi tiếng nhất là Tam quan được xây dựng theo kiểu 2 tầng và 8 mái giữ nguyên vẹn kết cấu từ khi xây dựng, nó còn được lấy làm biểu tượng đáng nhớ của Hưng Yên.

Lầu chuông và lầu khánh được đặt 2 bên sân. Lầu chuông thay cho lầu trống như ở Văn miếu tại Hà Nội, bên trong treo quả chuông đồng, còn lầu khánh treo khánh đá.

Tất cả đều là di vật cổ còn sót lại được đúc và dựng vào thế kỷ 18. Thời xưa trong các kỳ thi tiếng chuông và tiếng khánh vang lên để báo hiệu bắt đầu hay kết thúc.

Không những vậy, trong mỗi dịp lễ hội còn thay cho lòng biết ơn và tri ân đến những bậc hiền nho. Hai dãy tả vu và hữu vu có kiến trúc 5 gian, trưng bày các hình ảnh về giáo dục và du lịch ở Hưng Yên.

Thiết kế Văn miếu Xích Đằng Hưng Yên khu toà chính được xây theo kiểu chữ Tam với: tiền tế, trung từ và hậu cung. Hệ thống mái liên hoàn, mặt chính quay về hướng Nam, từ cửa đến xà cột đều bằng gỗ lim.

Bên trong thờ Khổng Tử – người sáng lập đạo Nho, thầy giáo Chu Văn An – “ông tổ đạo Nho” cũng như các vị thánh hiền trong Nho giáo. Bên trong khu nội tự có cả 9 tấm bia, bên trên đề danh 200 vị khoa bảng đỗ đạt cao thời phong kiến.

Toà tháp tăng cao 5 tầng phủ đầy rêu phong, vẫn còn sừng sững bên trong Văn miếu Xích Đằng. Những công trình cổ, hiện vật quý giá luôn được bảo tồn để giới thiệu cho các thế hệ mai sau.

Hiện vật Văn miếu Xích Đằng

Hiện vật quý giá nhất là 9 tấm bia văn miếu Xích Đằng, trong đó 8 bia được lập năm Đồng Khánh thứ 3 (1888) và một bia được lập năm Bảo Đại thứ 18 (1943).

Trên các bia đá ghi danh các vị đỗ Đại khoa (của hai tỉnh Hưng Yên và Thái Bình) thuộc các triều đại Trần, Mạc, Lê, Nguyễn.

Đây là di tích minh chứng cho truyền thống hiếu học của địa phương. Ngoài ra, hai chiếc chuông và khánh đá của văn miếu Xích Đằng cũng là di vật cổ được đúc từ thế kỷ 18.

Lễ hội Văn miếu Xích Đằng

Hàng năm vào dịp đầu năm học hay ngày Nhà giáo Việt Nam, mọi người thường hay đến Văn miếu này để tổ chức các hoạt động báo công, vinh danh hay trao thưởng,…

Theo kinh nghiệm du lịch Hưng Yên nếu muốn tham gia lễ hội của Văn miếu Xích Đằng hãy đến vào dịp mùng 4-5 Tết. Ngoài phần lễ, các hoạt động như hát ca trù hay cho chữ đầu xuân cũng được nhiều người hưởng ứng và thích thú.

Tham quan Văn Miếu Xích Đằng

Với hơn 400 năm tồn tại, ghi danh 161 vị đại khoa, văn miếu Xích Đằng đã thể hiện tinh thần hiếu học của con người trên mảnh đất “Nhất Kinh kỳ, Nhì Phố Hiến”.

Nằm cạnh con sông Hồng quanh năm đỏ nặng phù sa, văn miếu Xích Đằng được biết đến là một di tích quan trọng nằm trong quần thể di tích Phố Hiến, thuộc Phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.

Sở dĩ văn miếu có tên như vậy là do được xây dựng trên đất làng Xích Đằng và căn cứ vào khánh và chuông còn lại tại văn miếu.

Theo từ điển Địa danh văn hóa và thắng cảnh Việt Nam của Nguyễn Như Ý và Nguyễn Thành Chương ghi rõ văn miếu Xích Đằng là một trong sáu văn miếu còn tồn tại cho đến ngày nay của đất nước và văn miếu Hưng Yên cũng là một trong hai văn miếu lâu đời nhất (đứng sau văn miếu Quốc Tử Giám).

Thế kỷ 17 dưới thời vua Lê Thánh Tông, để chấn hưng lại đạo Nho, triều đình đã cho thành lập nhiều trường học bên ngoài trường Quốc Tử Giám ở các trấn.

Ở trấn Sơn Nam (gồm các tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình và một phần đất của Hà Nội và Hưng Yên) có văn miếu Xích Đằng ( hay còn có tên là văn miếu Sơn Nam) được xây dựng vừa làm nơi để thờ tự các bậc hiền nho, vừa là nơi tổ chức các kỳ thi của trấn.

Sau nhiều biến chuyển trong việc chia tách lại địa lý các trấn dưới các triều Hậu Lê, Tây Sơn, nhà Nguyễn, văn miếu Xích Đằng trở thành văn miếu của trấn Sơn Nam thượng và sau này là của tỉnh Hưng Yên.

Dù nằm trong khu dân cư, nhưng đi ngay trên cầu Yên Lệnh, thuộc quốc lộ 38 nối Hà Nam với Hưng Yên có thể quan sát được văn miếu Xích Đằng từ hai cây gạo đã có hàng trăm năm tuổi được trồng trước cổng.

Nằm trên đường dẫn vào còn có tượng hai con nghê đá lớn được tạc từ thế kỷ 18. Tam quan (hay còn gọi là cổng Nghi môn) của văn miếu Xích Đằng là một trong những công trình còn giữ được những nét kiến trúc độc đáo trong các văn miếu còn lại ở Việt Nam.

Được dựng theo lối kiến trúc chồng diêm, hai tầng tám mái có lầu gác. Hai bên Tam quan có hai bục loa, dùng để xướng danh sĩ tử và thông báo những quy định trong các kỳ thi hương.

Thay vì lầu trống như ở các văn miếu Quốc tử giám, văn miếu Mao Điền, ở văn miếu Xích Đằng lầu trống được thay vào bằng lầu chuông. Tiếng chuông và tiếng khánh vang lên chính là lúc báo hiệu giờ thi đã bắt đầu và kết thúc.

Đồng thời nó cũng là tiếng cầu thỉnh tỏ lòng biết ơn, tri ân với những bậc hiền nho trong mỗi dịp lễ hội. Hai chiếc chuông và khánh của văn miếu cũng là những di vật cổ được đúc và tạo dựng từ thế kỷ 18.

Khu nội tự kết cấu theo kiểu chữ Tam: gồm Tiền tế, Trung từ và Hậu cung. Hệ thống mái được kết cấu theo kiểu “trùng thiềm địa ốc”. Mặt chính quay về hướng nam.

Bên trong khu nội tự tỏa sáng với hệ thống các đại tự, cấu đối, cửa võng và một hệ thống các trụ, kèo được sơn son thếp vàng phủ kim hoàn toàn.

Hiện vật quý giá nhất trong văn miếu còn lưu giữ được đến ngày nay đó chính là 9 tấm bia đá khắc tên tuổi, quê quán, chức vụ của 161 vị đỗ đại khoa ở trấn Sơn Nam thượng xưa. Trong đó có 138 vị ở Hưng Yên và 23 vị ở Thái Bình.

Từ các khoa thi đầu tiên dưới thời nhà Trần đến khoa thi cuối cùng vào cuối thời nhà Nguyễn, tỉnh Hưng Yên đều có người đỗ đạt cao. Thời nào cũng có người tài của đất Hưng Yên đỗ đạt ra giúp việc nước, việc dân.

Học vị cao nhất được ghi danh ở các bia đá còn lưu lại là trạng nguyên Tống Trân, thời nhà Trần; trạng nguyên Nguyễn Kỳ, triều nhà Mạc; trạng nguyên Dương Phúc Tư, triều nhà Lê. Chức vụ cao nhất được biết đến là tiến sĩ Lê Như Hổ, quận công triều nhà Mạc…

Ở văn miếu Xích Đằng hiện tại đang thờ hai pho tượng của Đức Khổng Tử và các bậc chư hiền nho gia. Cùng với đó là pho tượng của người thầy giáo lỗi lạc, người hiệu trưởng đầu tiên của văn miếu Quốc Tử Giám Chu Văn An.

Hằng năm cứ vào ngày đầu xuân tại Văn miếu có tổ chức sinh hoạt văn hóa, đó là tổ chức tế lễ, dâng hương, triển lãm thư pháp, hát ca trù, từng bước khôi phục lại lễ hội xưa.

Ngoài ra vào mùa thi, thanh thiếu niên, học sinh về văn miếu tìm hiểu truyền thống hiếu học của cha ông và thắp nhang cầu mong cho sự học hành ngày càng phát triển.

Trên đây là một số thông tin về Văn Miếu Xích Đằng mà Đồ Thờ Hưng Vũ muốn chia sẻ với các bạn về một ngôi miếu đây là một trong những điểm du lịch độc đáo và mới lạ mà các bạn không nên bỏ qua. Hy vọng nội dung trên sẽ giúp các bạn hiểu thêm về Văn Miếu Xích Đằng cũng như giá trị văn hóa ở nơi này nhé!

Nếu các bạn muốn tìm hiểu thêm về các ngôi Miếu khác thì hãy đón đọc những bài viết mới của chúng tôi nhé!