Chùa Bồ Đà - ngôi chùa cổ kính ở Bắc Giang

Chùa Bổ Đà là một danh lam cổ tự nổi tiếng của vùng Kinh Bắc xưa nay thuộc xã Tiên Sơn (Việt Yên, Bắc Giang). Là một trong những ngôi chùa cổ kính, linh thiêng nhất của miền Kinh Bắc, chùa có tên gọi chính xác là chùa Quán Âm núi Bổ Đà hay Bổ Đà Sơn Quán Âm Sơn Tự. Vậy hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về chùa Bổ Đà nhé!

Mục Lục

Chùa Bổ Đà ở đâu?

Chùa Bổ Đà, còn được gọi là chùa Bổ, chùa Tam Giáo, chùa có tên chữ là Tứ Ân tự. Chùa toạ lạc trên ngọn núi Phượng Hoàng (Bổ Đà sơn), bờ tả dòng sông Cầu, thuộc địa phận thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Google Maps

Chùa Bổ Đà nằm cách trung tâm thị trấn Bích Động của huyện Việt Yên (tỉnh Bắc Giang) khoảng 10 km về phía Tây.
Từ Hà Nội, để đi đến chùa Bổ Đà, du khách có thể di chuyển theo cung đường qua cầu Chương Dương hướng Gia Lâm, di chuyển theo cao tốc Hà Nội – Bắc Giang. Đi đến địa phận Thị trấn Nếnh, Ninh Khánh Bắc Giang, bạn rẽ vào đường Vành đai 4. Di chuyển vào khoảng hơn 6km nữa là đến chùa.

Lịch sử hình thành chùa Bổ Bắc Giang

Theo cứ liệu lịch sử thì chùa Bổ Đà có từ thời Lý thế kỷ XI và được xây dựng quy mô vào khoảng thế kỷ XVIII thời vua Lê Dụ Tông.
Tương truyền rằng có vị quan tên là Phạm Kim Hưng thời vua Lê Dụ Tông. Quê ở làng Bình Vọng, huyện Thượng Phúc, tỉnh Hà Tây (nay thuộc huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội).

Sau khi từ quan về quê lập nghiệp đã vân du đến vùng đất Bổ Đà này. Sau một thời gian nghe các cao tăng giảng đạo, ông đắc đạo và đã đem tất cả bổng lộc có được trong thời kỳ làm quan đem ra để trùng tu, mở mang di tích này. Và chọn đây là nơi đào tạo các tăng đồ của thiền phái Lâm Tế.

Năm 2016, chùa Bổ Đà đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt và bộ kinh phật khắc trên gỗ thị lưu giữ trong chùa được đánh giá là cổ nhất của dòng thiền Lâm Tế…

Chùa Bổ Đà và câu chuyện xa xưa

Gắn với ngôi chùa cổ kính này có nhiều câu chuyện xa xưa được lưu truyền qua nhiều đời. Tương truyền rằng có vị quan tên là Phạm Kim Hưng thời vua Lê Dụ Tông. Quê ở làng Bình Vọng, huyện Thượng Phúc, tỉnh Hà Tây (nay thuộc huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội).

Kiến trúc và vẻ đẹp của chùa Bổ Đà Bắc Giang

Kiến trúc của chùa Bổ Đà

Khu di tích chùa Bổ Đà là nơi thờ Phật. Nhưng đồng thời cũng là nơi tu tập của các tăng, ni Thiền phái Lâm Tế qua nhiều thế kỷ. Theo các vết vật chất và thư tịch để lại cho thấy, chùa bắt đầu có từ thời nhà Lý và được xây dựng lại dưới triều vua Lê Dụ Tông.

Chùa được xây dựng bằng các vật liệu gạch nung, ngói, tiểu sành, tường bao được làm bằng đất rất độc đáo. Các bức tường, cổng và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo lối chình tường.

Hiện nay khu di tích chùa Bổ Đà gồm rất nhiều hạng mục lớn nhỏ trong đó có bốn hạng mục chính. Trong đó bao gồm chùa cổ Bổ Đà sơn, Tứ Ân Tự, am Tam Đức, vườn tháp và ao miếu.

Chùa Tứ Ân trong khu di tích được thiết kế theo lối kiến trúc khá đặc biệt. Theo kiểu “nội thông ngoại bế” với 16 khối kiến trúc liên hoàn nối thông nhau. Tất cả đã tạo thành hệ thống các tòa ngang dãy dọc, mang một vẻ u tịch và thanh vắng.

Tứ Ân là một trong những hạng mục chính của khu di tích chùa Bổ Đà. Chùa được xây dựng vào thời vua Lê Dụ Tông (thế kỷ 18) và được trùng tu tôn tạo vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX-XX) và những năm gần đây.

Nơi lưu giữ nhiều pho tượng Phật và tòa tháp lâu đời

Hiện nay, chùa Bổ Đà là nơi bảo lưu hơn 40 pho tượng Phật quý. Trong đó phần lớn là tượng Phật cổ thời Lê (thế kỷ XVIII) và thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Không những vậy còn có những pho tượng bài trí theo tín ngưỡng thờ Nho Giáo, Đạo Giáo và tín ngưỡng dân gian bản địa.

Hơn thế nữa, ngôi chùa này còn lưu giữ tới 97 ngôi tháp cổ có lịch sử hàng trăm năm. Đây là nơi tàng lưu tro cốt xá lỵ nhục thân của 1214 tăng ni phật tử của thiền phái Lâm Tế trong cả nước.

Các ngôi tháp đều được xây bằng gạch và đá với kỹ thuật truyền thống bắt mạch vôi mật mía. Các ngôi tháp mộ xếp hàng hàng, lớp lớp. Và được xây dựng theo những quy định riêng và rất chặt chẽ của thiền môn.

Mỗi cây ít nhất cũng an táng từ 4 thi hài đến 26 thi hài. Tổng cộng có tất cả 1214 thi hài. Trong đó có ba cuốn gia phả bằng chữ Hán ghi rất rõ ràng: “Chỉ những người trong phái Sơn Môn mới được an táng tại vườn tháp, tháp của tăng có hình bình cam lộ trên đỉnh, tháp của ni có trên ngọn có hình hoa sen.

Nơi lưu trữ cả những giá trị văn hóa khác

Chùa Bổ Đà là nơi lưu trữ những giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ. Không những vậy, hiện nay đây còn lưu giữ một kho tàng di sản Hán Nôm trên nhiều loại hình. Đặc biệt còn có Bộ ván kinh Phật. Đây là một trong những Bộ kinh khắc gỗ cổ nhất Việt Nam. Với hơn 2000 mộc bản và có ý nghĩa to lớn cho việc nghiên cứu khoa học.

Ngày nay, chùa có khu vườn chùa trồng các loại cây ăn quả truyền thống và các loại hoa màu theo thời vụ. Ngoài giá trị vật chất của di tích, từ xưa khu vườn chùa Bổ Đà đã là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của nhân dân nữa.

Chùa Bổ Đà thật sự là một ngôi chùa cổ kính với rất nhiều giá trị văn hóa được lưu giữ lại. Đây là một địa điểm rất phù hợp cho các dịp lễ, Tết. Đến đây cầu bình an và tham quan, chiêm ngưỡng những công trình độc đáo của nơi này cũng là một trải nghiệm khá hay.

Những địa điểm nên ghé tham quan chùa Bổ Đà Bắc Giang

Chùa Tứ Ân

Được thiết kế theo lối kiến trúc khá đặc biệt, chùa Tứ Ân theo kiểu “nội thông ngoại bế” với 16 khối kiến trúc liên hoàn nối thông nhau. Tất cả đã tạo thành hệ thống các tòa ngang dãy dọc, mang một vẻ u tịch và thanh vắng.
Chùa được xây dựng vào thời vua Lê Dụ Tông (thế kỷ 18) và được trùng tu tôn tạo vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX-XX) và những năm gần đây.

Vườn Tháp

Khu vườn tháp tăng của chùa nằm nghiêng theo độ cao của núi Bổ Đà trên diện tích gần 8.000 m², là nơi tàng lưu xá lị, tro cốt nhục thân của các vị hòa thượng dòng thiền Lâm Tế.

Với khoảng 100 ngôi tháp, vườn tháp chùa Bổ Đà được đánh giá là đẹp và lớn nhất trong số những ngôi cổ tự ở Việt Nam. Đây là nơi yên nghỉ của hơn 1.000 vị cao tăng đã từng tu hành tại chùa qua các thời kỳ lịch sử. Mỗi cây tháp an táng từ 4-26 thi hài; đa số tháp trong vườn là tháp 3-4 tầng với độ cao 3-5 mét, những ngôi tháp sư tổ còn cao rộng hơn nữa.

Các ngôi tháp mộ xếp hàng hàng, lớp lớp, được xây dựng theo quy định riêng và rất chặt chẽ của thiền môn.

Những giá trị văn hóa của chùa Bổ Đà Bắc Giang

Chùa Bổ Đà là nơi bảo lưu hơn 40 pho tượng Phật quý. Trong đó phần lớn là tượng Phật cổ thời Lê (thế kỷ XVIII) và thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Không những vậy còn có những pho tượng bài trí theo tín ngưỡng thờ Nho Giáo, Đạo Giáo và tín ngưỡng dân gian bản địa.

Bên cạnh đó, chùa còn lưu giữ một kho tàng di sản Hán Nôm trên nhiều loại hình. Đặc biệt còn có Bộ ván kinh Phật. Đây là một trong những Bộ kinh khắc gỗ cổ nhất Việt Nam. Với hơn 2000 mộc bản và có ý nghĩa to lớn cho việc nghiên cứu khoa học.

Kiến trúc chùa Bổ Đà Bắc Giang

Là nơi thờ Phật nhưng di tích chùa Bổ Đà, Việt Yên Bắc Giang cũng là nơi tu tập của các tăng, ni Thiền phái Lâm Tế qua nhiều thế kỷ. Vật liệu xây dựng chùa sử dụng gạch nung, ngói, tiểu sành, tường bao được làm bằng đất rất độc đáo. Các bức tường, cổng và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo lối chình tường.

Hiện nay khu di tích chùa Bổ Đà gồm rất nhiều hạng mục lớn nhỏ trong đó có bốn hạng mục chính gồm chùa cổ Bổ Đà sơn, Tứ Ân Tự, am Tam Đức, vườn tháp và ao miếu. Ngoài ra trên núi Bổ Đà còn có đền thờ Thạch tướng quân (tức Thạch Tướng Đại Vương – người có công giúp vua Hùng thứ 16 chống giặc ngoại xâm).

Những địa điểm nên ghé tham quan chùa Bổ Đà Bắc Giang

Chùa Tứ Ân

Chùa Tứ Ân được xây dựng vào thời vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786) do vị sư tổ Tính Ánh cùng người dân địa phương xây dựng thành nơi khai trường thuyết pháp.

Tên chùa Tứ Ân mang ý nghĩa về lời răn dạy phật tử phải biết đền đáp báo bốn ân lớn của đời người: Ân trời đất, Ân đất nước, Ân sư (thầy) và Ân mẹ cha.

Chùa Tứ Ân, còn được gọi với nhiều tên khác như Bổ Đà Sơn Quán Âm Sơn Tự (gọi tắt là chùa Bổ hoặc Tứ Ân Tự). Chùa Bổ được cho là nơi đắc địa phong thủy, tựa sơn hướng thuỷ, nằm hướng về phía Bắc dưới chân núi Phượng Hoàng thuộc dãy Bổ Đà, phía xa là dòng sông Cầu lặng lẽ chảy ngày đêm.

Chưa kể đến, kiến trúc chùa xây dựng tám cửa ra vào tượng trưng cho bát quái của vũ trụ. Lối đi thiết kế kiểu chữ Lục nên trời mưa hay nắng di chuyển sang các khu không bị ướt cũng chẳng nắng đến đầu.

Chùa của hiện tại gồm 16 toà nhà lớn nhỏ với 92 gian đầy đủ chức năng như nhà tạo soạn, nhà tổ, nhà pháp, nhà khách, toà tam bảo,… Vẫn được ứng dụng lối kiến trúc truyền thống, toà tam bảo xây lối chữ Đinh, hậu cung gồm 5 gian, tiền đường 7 gian. Bậc thềm lát đá xanh. Những dấu vết bạc màu thời gian cho thấy công trình khởi dựng thời Lê – Nguyễn đến nay vẫn nguyên vị trí ban đầu.

Trong khuôn viên chùa có cất giữ nhiều bia đá, chuông đồng, hoành phi và đến 39 pho tượng gỗ thời Lê Trung Hưng giàu giá trị lịch sử lẫn mỹ thuật xưa. Đây là nơi tu hành, cũng là trung tâm đào tạo các tăng ni thuộc thiền phái Lâm Tế của vùng Kinh Bắc xưa.

Am Tam Đức – Sự thông tuệ Trí – Đoạn – Ân

Mỗi một công trình tại khu quần thể di tích Bổ Đà Sơn đều mang ý nghĩa sâu sắc, am Tam Đức cũng vậy. Nơi này được xây dựng vào thời vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786). Tam Đức đại diện cho sự thông tuệ của ba đức tính: Trí đức – Đoạn đức – Ân đức.

Am Tam Đức thờ tổ Như Thị (thường gọi Phạm Kim Hưng), là người giàu đức hy sinh và công lao tu bổ, mở mang chùa Bổ Đà.

Chùa Cao – Sự tích người tiều phu thiện lương
Theo dân gian, chùa Cao được xây dựng từ thế kỷ XI gắn liền với sự tích người tiều phu hiền lành, chất phác. Thuở đầu, nơi đây là một gian chùa nhỏ lợp gianh vách đất toạ trên đỉnh non Bổ Đà. Người dân thường gọi đây là chùa ông Bổ hoặc chùa Bổ Đà bởi vị trụ chì Phạm Kim Hưng đã có nhiều công lao trong việc trùng tu toà chính điện, thiêu hương lẫn tiền đường và dựng cột đá lẫn cột gỗ.

Ao Miếu – Nơi đá thiêng thờ Thạch Linh

Những câu chuyện dân gian màu nhiệm luôn làm đầy dòng lịch sử của Bổ Đà Sơn từ xưa. Tích xưa truyền rằng, tại khu Ao Miếu của thôn Hạ Lát nổi lên các khối đá lớn nằm xen kẽ lên nhau giữa một ao nhỏ gọi là Thạch Long. Người ta truyền rằng, mẹ đá nơi này sinh ra Thạch Linh Thần Tướng.

Khi ấy, giặc Man nổi dậy làm nhiễu biên thuỳ, Thạch Linh Tướng Quân xin vua đi đánh giặc. Sau khi thắng trận, Thạch Tướng trở về đỉnh Phượng Hoàng ở dãy Bổ Đà và hoá tại đây. Dân chúng nhớ ơn mà lập nơi thờ phụng, dâng hương.

Vườn tháp chùa Bổ – Vườn tháp cổ kính, rêu phong lớn nhất Việt Nam

Tại chùa Bổ Đà, du khách hành hương tìm đến thăm ấn tượng với vườn tháp đẹp và lớn nhất cả nước. Nơi đây có cả thảy 110 ngôi tháp và mộ to nhỏ khác nhau. Không chỉ vậy, trong vườn tháp này còn có 97 ngôi tháp cổ hàng trăm năm tuổi, là nơi lưu giữ tro cốt xá lỵ của 1214 tăng ni phật tử của thiền phái Lâm Tế trong cả nước.

Với diện tích gần 8.000m2, khu vườn tháp được bao bọc bởi một bức tường dài xây từ đá núi và gạch chỉ. Được hun đúc từ “xương cốt” núi Bổ Đà, dường như điều ấy mang đến cho khu vườn vẻ u tịch, trầm lắng của nơi thâm sơn.

Trong thư tịch cổ tại chùa có chép: “Chỉ những người trong phái Sơn Môn mới được an táng tại vườn tháp, tháp của tăng trên đỉnh có bình cam lộ đặt trên toà sen, tháp của ni trên đỉnh có búp sen”.

Chính vì vậy, chiều cao của các tháp lớn nhỏ xen kẽ trong vườn tạo nên một khung cảnh rất linh thiêng. Các bảo tháp tại đây được xây dựng bằng đá núi, gạch chỉ và sử dụng kỹ thuật truyền thống của người Việt xưa là bít mạch bằng vôi vữa trộn mật mía cùng bột giấy bản.

Mỗi tháp an táng từ 4 đến 26 thi hài với hơn 1000 vị tăng ni qua nhiều thời kỳ lịch sử. Phần lớn tháp trong vườn cao 3-4 tầng khoảng 3-5m, ngôi bảo tháp của sư tổ còn to cao hơn. Tuy nhiên, sự xếp đặt đều phải theo quy tắc chặt chẽ của thiền môn.

Những lưu ý khi đến chùa Bổ Đà Bắc Giang

Chùa là nơi linh thiêng nên khi đến đây bạn không nên ăn mặc những trang phục quá màu mè và gây phản cảm làm mất đi tính trang nghiêm vốn có của chùa.
Đến chùa, bạn nên thành tâm cầu bình an và tận hưởng vẻ đẹp an lạc, linh thiêng thay vì mải mê chụp ảnh.
Không tùy ý đụng, chạm hay lấy bất cứ đồ vật nào trong chùa khi không được sự cho phép của nhà chùa.
Không dẫm đạp lên cây cối, hoa cỏ hay bàn ghế trong chùa. Vứt rác đúng nơi quy định để tránh làm ô nhiễm môi trường.
Nên xin phép trước với ban quản lý nhà chùa để được sự đồng ý nếu muốn quay phim, chụp hình.

Trên đây là một số thông tin về Chùa Bồ Đà mà Đồ thờ Hưng Vũ muốn chia sẻ với các bạn về một ngôi chùa nằm ở Bắc Giang. Hy vọng nội dung trên sẽ giúp các bạn hiểu thêm về ngôi chùa Bồ Đà này nhé!

Nếu các bạn muốn tìm hiểu thêm về các ngôi chùa khác thì hãy đón đọc những bài viết mới của chúng tớ nhé!