Chùa Bắc Mã – Ngôi Chùa 600 Năm Tuổi Vùng Đông Bắc

Năm 1947, thực dân Pháp quay lại Đông Triều, vì là nơi hình thành các căn cứ cách mạng trước đây nên chúng đã đốt phá, làm hư hỏng toàn bộ kiến trúc của chùa. Tuy nhiên, đến nay vẫn còn lưu lại được một số hiện vật có giá trị như: một bia đá thời Lê, năm Hoàng Định thứ 7 (1606), một bia đá năm Long Đức thứ 2 (1733), một cột đá năm Cảnh Hưng thứ 13 (1752), tám tảng đá kê chân cột, một bia đá năm Bảo Đại nguyên niên (1925), một con rồng đá xếp ở bậc lên xuống, hai tháp mộ sư, một chuông đồng đúc vào năm Minh Mệnh thứ 16 (1835), một lư hương đồng. Các hiện vật này đang được bảo quản cẩn thận trong vườn chùa và trưng bày trong nhà lưu niệm.

Để ghi nhớ công lao của nhân dân Bắc Mã, năm 1967 Chính phủ đã tặng bằng “Có công với nước” và kỷ niệm chương “Đệ tứ Chiến khu”. Năm 1999, Uỷ ban Nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã cho xây dựng nhà bia trong khuôn viên chùa Bắc Mã. Năm 2010 phê duyệt dự án tu bổ, tôn tạo di tích Địa điểm lịch sử Trung tâm Chiến khu Đông Triều – chùa Bắc Mã với nhiều hạng mục như: Tam quan, tam bảo, nhà tổ, gác chuông, nhà tăng. Năm 2016, điều chỉnh bổ sung các hạng mục như: đình Bắc Mã, nhà lưu niệm… với tổng kinh phí hơn 100 tỷ đồng từ nguồn ngân sách của tỉnh Quảng Ninh.

Ngày 8/6 dương lịch hàng năm, tại chùa Bắc Mã, UBND thị xã Đông Triều đã long trọng tổ chức lễ dâng hương tưởng nhớ các chiến sỹ cách mạng đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến, ôn lại thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc.

Chùa Bắc Mã – Địa điểm lịch sử Trung tâm Chiến khu Đông Triều là nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ nhân dân thị xã Đông Triều nói riêng, tỉnh Quảng Ninh nói chung và là điểm dừng chân cho khách du lịch đến với Quảng Ninh.

Đệ nhất danh lam vùng Đông Bắc, ghi dấu lịch sử hào hùng

Chùa Bắc Mã (Phúc Chí Tự) – Trung tâm chiến khu Đông Triều là công trình kiến trúc thời Trần, được xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia theo Quyết định số 2379/QĐ-BT, ngày 5/9/1994. Chùa Bắc Mã đã từng là Đệ nhất danh lam của vùng Đông Bắc, có khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, có kết cấu kiến trúc tinh xảo, khéo léo của kiến trúc cổ Việt Nam. Chùa Bắc Mã đã trải qua bao thăng trầm của lịch sử, qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn giữ được những hiện vật thể hiện sự khéo léo kết hợp giữa nghệ thuật điêu khắc, kiến trúc của các thời kỳ Trần, Hậu Lê, Nguyễn…

Thầy Thích Nguyên Chính (người chăm sóc ngôi chùa hiện tại) cho biết thêm: “Chùa Bắc Mã từng là 1 trong 4 viện Phật giáo lớn nhất ở toàn miền bắc, cùng với: viện Quỳnh Lâm, viện Yên Linh, viện Đông Khê. Đến thời Lê trung hưng, chùa được chúa Trịnh sắc phong là Đệ nhất danh lam. Tiếc rằng đến thời kì kháng chiến chống Pháp, ngôi chùa bị thực dân phá dỡ hoàn toàn, chỉ còn một gò đất, nhiều tượng Phật quý bị đập nát”.

Theo các văn bia, văn tự Hán còn lưu trữ được cho thấy chùa Bắc Mã (Phúc Chí Tự) có lịch sử trên dưới sáu trăm năm và đã qua nhiều lần trùng tu lại. Trước tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945, trên đất nước ta chủ yếu là các tỉnh Bắc Kì và Bắc Trung Kì đã hình thành một số chiến khu lớn cùng hàng loạt căn cứ vũ trang nhỏ, trong đó có Chiến khu Trần Hưng Đạo (tức Đệ tứ chiến khu) lấy nguyên 2 huyện Đông Triều (Quảng Ninh) và Chí Linh (Hải Dương) làm trung tâm. Chùa Bắc Mã là một trong những cơ sở đầu tiên, quan trọng để tổ chức Việt Minh hoạt động.

Trong thời gian chuẩn bị cho cách mạng tháng 8/1945, chùa Bắc Mã là trụ sở đi về, hội họp của các thành viên ban lãnh đạo khu căn cứ, trạm đón nhận cán bộ Việt Minh, thanh niên yêu nước từ các nơi tìm đến tham gia xây dựng khu căn cứ. Chùa còn là trung tâm chuẩn bị về mặt hậu cần và địa điểm tập kết các lực lượng chủ yếu cho cuộc khởi nghĩa. Tại đây, sư Thuyên và sư Tuệ đã đảm nhận nhiệm vụ tiếp nhận lương thực, thực phẩm của nhân dân quanh vùng gửi đến, đồng thời cũng đảm nhiệm việc cung cấp lương thực, thực phẩm cho gần một trăm quân khởi nghĩa sẽ tập trung về đây…

Chùa Bắc Mã đã trở thành một địa danh gắn liền với những thắng lợi vẻ vang của Đông Triều như khởi nghĩa ngày 8/6/1945 thành công lật đổ chính quyền tay sai Nhật, cùng nhân dân các địa phương trong tỉnh và cả nước tiến hành tổng khởi nghĩa cách mạng tháng 8/1945 thành công.

Chùa Bắc Mã đã từng là Đệ nhất danh lam của vùng Đông Bắc, có khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, có kết cấu kiến trúc tinh xảo, khéo léo của kiến trúc cổ Việt Nam.

Kiến trúc của chùa Bắc Mã

Chùa Bắc Mã là một tổng thể không gian kiến trúc quy mô được xây dựng trong một khuôn viên có diện tích tới ba mẫu đất. Theo các văn bia, văn tự còn lưu giữ cho thấy lịch sử chùa Bắc Mã trên dưới 600 năm và đã qua nhiều lần trùng tu tôn tạo.

Ngôi chùa nằm trên một thế đất đẹp, quay nhìn ra hướng tây. Trước mặt ngôi chùa là một mặt hồ rộng hình bán nguyệt ngát hương sen và cánh đồng thẳng cánh cò bay. Các phía bắc, đông, nam của ngôi chùa giáp với làng xóm trù phú, nơi thiên nhiên ưu ái cho vùng đất Địa Linh Nhân Kiệt.

Vườn chùa rộng và mát mẻ bởi cây cối cổ thụ tạo nét rêu phong cổ kính. Toàn bộ ngôi chùa nằm hài hòa giữa khung cảnh thiên nhiên đầy thơ mộng, sơn thủy hữu tình.

Ngôi chùa là một tòa kiến trúc toàn vẹn và đẹp đẽ, trước cửa tiền đường được bố trí ba bậc lên xuống phân đều khoảng cách bằng bốn con rồng chạm tinh tế phân ra ba nối.

Chính diện gian nhà tiền đường, phía trên cao treo một bức chạm nổi hình cuốn thư, trong lòng cuốn thư nổi lên bốn chữ “Phúc Chí Thiền Tự” sơn son thếp vàng. Đặc biệt hai pho tượng Khuyến thiện và Chừng ác đậm nét điêu khắc độc đáo của điêu khắc cổ cao tới hơn 3m…

Mái chùa được thiết kế uyển chuyển, mềm mại. Toàn bộ mái được lợp bằng ngói vẩy rồng đều đặn và được đỡ trên một bộ khung vững chắc…

Giáp với tường phía đông là ngôi nhà lưu niệm trưng bày những hiện vật của đệ tứ chiến khu được thiết kế trang nghiêm và hài hòa…