Đền Trần Thương thuộc thôn Trần Thương, xã Nhân Đạo, nay là xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam.

Đền Trần Thương – Đền Thờ Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn

Đền Trần Thương ngày nay thờ vị anh hùng dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng gia đình ông và các tướng lĩnh có công trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông thế kỷ XIII.

Dù đã nhiều thế kỉ nhưng đền vẫn giữ được nét đẹp từ thuở sơ khai và đã trở thành dấu ấn lịch sử và niềm tự hào của người dân Hà Nam

Đền là Di tích tiêu biểu của tỉnh Hà Nam và cả nước, hội tụ nhiều giá trị lịch sử văn hóa nghệ thuật, tâm linh, lâu nay được nhiều người biết tiếng. Đền thờ vị anh hùng dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng gia quyến và các Bộ tướng có công trong cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên thế kỷ XIII

Vị Trí Địa Lý Đền Trần Thương

Trần Thương là mảnh đất địa linh, trù phú như câu ca truyền đời “Cá Nhân Đạo, gạo Trần Thương” và câu thơ khắc ghi trên bức châm tại đền: “Trần Thương dư phúc địa, trà thảo tứ thời xuân” nghĩa là đất Trần Thương lắm phúc, hoa quả bốn mùa xuân. Trước đây, Trần Thương là trung tâm “Lục khê đầu” nghĩa là sáu khe nước.

Từ đây có thể ngược sông Hồng đi Thăng Long rồi ra biển, qua sông Hồng về phía Đông khoảng 3km là khu Tam Đường của huyện Hưng Hà, Thái Bình, nơi đặt lăng mộ của nhà Trần, về phía Nam khoảng 20 km là đền Trần – chùa Tháp của Nam Định.
Đền Trần Thương là một trong 3 ngôi đền lớn của cả nước, nơi thờ chính Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.

Tương truyền trên đường đi đánh quân Mông – Nguyên, Trần Hưng Đạo thấy địa thế nơi đây hiểm yếu, bèn đặt các kho lương để phục vụ cuộc kháng chiến. Địa điểm ngôi đền hiện nay là kho lương chính.

Sau khi chiến thắng trở về, Ngài đã cắm sinh phần, lấy đây làm dân “tạo lệ” và từ đó xuất hiện thôn Trần Thương và các thôn khác như: Đội Xuyên, Hoàng Xá, Khu Mật… những tên cổ gắn với việc đồn trú của quân đội nhà Trần.

Kiến Trúc Đền Trần Thương

Trong số các di tích thờ Trần Hưng Đạo Đại Vương trên đất Hà Nam và cả nước, đền Trần Thương là di tích tiêu biểu, có quy mô kiến trúc lớn, Ngôi đền thâm nghiêm, cổ kính tọa lạc trên đất thiêng “Hình nhân bái tướng” “Ngũ mã thất tinh”, được xây kiểu “Tứ thủy quy đường”. Tổng thể kiến trúc cảnh quan ngôi đền gồm nghi môn ngoại, nghi môn nội, 5 tòa, 15 gian, chia thành 3 cung: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam và hai giải vũ, 5 giếng…

Kiến trúc độc đáo và cảnh quan tự nhiên của đền Trần Thương như nhập đời vào đạo, nhập con người với vũ trụ trong một không gian văn hóa linh thiêng

Giá trị đền Trần Thương còn được thể hiện ở phần trang trí kiến trúc với các đề tài, họa tiết được chạm khắc công phu như: lưỡng long chầu nguyệt, rồng bay, phượng múa, sóng nước, mây trời…

Tạo nên một bức tranh thiên nhiên vừa sống động, vừa cổ kính trang nghiêm hàm chứa triết lý dân gian. Đồ thờ, cổ thư của ngôi đền cũng rất phong phú, quý hiếm.

Đặc biệt là pho tượng Đức Thánh Trần trong ban thờ hậu cung với vẻ mặt uy nghiêm của một vị “Thánh” nhân, nhưng vẫn nở nụ cười bao dung, đôn hậu.

Tổng thể kiến trúc, cảnh quan đền Trần Thương đã gợi lên bóng dáng phủ đệ của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn

Với những giá trị về lịch sử, văn hóa đặc sắc, năm 1989 đền Trần Thương đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử – Văn hóa cấp quốc gia. Ngày 23/12/2015, Đền Trần Thương  được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt.

Lễ Hội Đền Trần Thương

“Tháng 8 giỗ cha, tháng 3 giỗ mẹ”. Từ bao đời nay, nơi đây cùng các địa phương thờ Trần Hưng Đạo, mở hội vào dịp trung tuần tháng 8 (âm lịch), đặc biệt là ngày 20 tháng 8, ngày Đại vương qua đời.

Dân gian có câu: “Sinh Kiếp Bạc, thác Trần Thương, quê hương Bảo Lộc”.

Vào ngày lễ hội, từ Kiếp Bạc, Chí Linh, Hải Dương đến đền Trần Thương, Lý Nhân, Hà Nam về đến Bảo Lộc -Nam Định khách hành hương theo lộ trình chiêm bái, tôn vinh người anh hùng dân tộc, đã được truy tôn là bậc  “Thánh”,  ban những điều tốt lành, mong làm việc thiện.

Đền Trần Thương hàng năm mở hội từ 18 đến 20 tháng 8 (âm lịch) thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương. Trong lễ hội diễn ra nhiều hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc, độc đáo.

Các nghi thức này vừa mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận, gió hòa, “Phong đăng, hòa cốc”, “Quốc thái dân an”, nhắc nhở đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”.

Đặc biệt từ năm Canh dần (2010), UBND tỉnh Hà Nam Quyết định tổ chức lễ phát lương đền Trần Thương trên quy mô lớn vào dịp Rằm tháng Giêng âm lịch.

Lễ hội phát lương đầu năm tại Đền Trần Thương nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị di sản văn hóa, đồng thời tuyên truyền giáo dục truyền thống yêu nước chống giặc ngoại xâm của ông cha ta, đặc biệt là thời Trần, để động viên nhân dân phát huy truyền thống đạo lý uống nước nhớ nguồn, bước vào năm mới mọi người hăng say lao động, học tập, công tác. Năm 2017, Lễ hội Đền Trần Thương được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ hội phát lương Đức Thánh Trần xuất phát từ sự tích Hưng Đạo Đại vương đặt ở đây kho lương thực để cung cấp lương thảo cho quân đội phục vụ cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ hai (1285). Lễ hội được Nhân dân địa phương tổ chức thường niên đầu năm mới, để tưởng nhớ công lao của vị Anh hùng năm xưa và giáo dục cho thế hệ con cháu tinh thần tiết kiệm, xây dựng những kho lương để đề phòng khi bất trắc. Vào những ngày diễn ra lễ hội, không chỉ người dân địa phương mà đông đảo du khách thập phương đã đến đây để làm lễ “xin lương”, cầu mong sự may mắn đầu năm.

Dựa trên những yếu tố lịch sử và tâm linh, từ năm 2010, tỉnh Hà Nam đã tổ chức Lễ phát lương cầu lộc, cầu phúc, cầu một năm sung túc, no đủ cho Nhân dân và khách thập phương về lễ bái tại đền, nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của quê hương, đồng thời, tuyên truyền, giáo dục tới mọi tầng lớp nhân dân về truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của ông cha, đặc biệt là thời Trần để động viên Nhân dân phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn.

Lễ phát lương đền Trần Thương diễn ra trong 3 ngày từ ngày 14 đến ngày 16 tháng Giêng với các nghi lễ tâm linh và lễ phát lương. Ban Tổ chức lễ hội cùng người dân địa phương thực hiện các nghi lễ hành chính, nghi lễ tâm linh như: lễ cáo yết, lễ rước lương, rước thảo, lễ dâng hương, mở kho lương.

Lễ cáo yết xin Đức Thánh Trần cho dân làng làm Lễ hội phát lương đêm ngày 14 rạng sáng ngày 15 tháng Giêng, phần lễ tâm linh do các đại đức của huyện Lý Nhân làm lễ nhập lương vào đền với số lượng 100.000 túi lương.

Phần lễ phát lương, tại 29 điểm phát lương, các vị cao niên trong trang phục áo đỏ, đầu đội khăn xếp phát lương cho du khách thập phương.

Tuy lượng du khách về lễ hội rất đông với mong muốn nhận được những túi lương thảo cầu một năm no ấm, bình an song mọi hoạt động của lễ hội đều diễn ra trong trật tự, an toàn.

Du khách về với lễ hội phát lương được nhận một chiếc túi lụa nhỏ, ngoài ấn, thẻ sẽ có 3 loại hạt chủ lực trong sản xuất nông nghiệp của vùng đất Lý Nhân là ngô đỏ, đậu tương và hạt thóc nếp cái hoa vàng, với ý nghĩa của lễ hội, từ việc nhận được những túi lương bên trong đựng những hạt thóc, ngô, sẽ cùng nhau xây dựng nền nông nghiệp vững bền.

Bên cạnh những nghi lễ tâm linh, trong lễ hội sẽ diễn ra nhiều hoạt động thi nấu cỗ cúng Thánh, văn hóa, văn nghệ, thể thao như: tổ chức giải cờ tướng, kéo co và các trò chơi dân gian…